ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ និងទស្សនវិជ្ជានយោបាយ (១៧១២-១៧៧៨)
លោក ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ (Jean-Jacques Rousseau) គឺជាទស្សនវិទូដែលមិនបានចូលសាលា ហើយគ្មានសញ្ញាបត្រអ្វីទាំងអស់ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវបានគេចាត់បញ្ចូលក្នុងចំណោមទស្សនវិទូនយោបាយដ៏មានឥទ្ធិពលនៅក្នុងសម័យទំនើប រួមជាមួយនឹង នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល (Nicolas Machiavel), ថូម៉ាស់ ហបស៍ (Thomas Hobbes), ចន ឡក (John Locke), ម៉ុងតេសគីយើ (Montesquieu)… ស្នាដៃដ៏ល្បីល្បាញរបស់ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ គឺសៀវភៅដែលមានចំណងជើងជាភាសាបារាំង “Du contrat social” (ស្តីអំពីកិច្ចសន្យាសង្គម)។
ប្រវត្តិកំណើត
លោក ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ដែលឪពុកម្តាយជាជនបារាំង កើតនៅថ្ងៃទី២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៧១២ នៅហ្សឺណែវ (ប្រទេសស្វ៊ីសបច្ចុប្បន្ន)។ ម្តាយរូសូបានទទួលមរណភាពដោយការសម្រាលកូន ហើយនៅពេលដែលរូសូមានអាយុទើបនឹងបាន ១០ឆ្នាំ ឪពុករបស់រូសូ ដែលជាជាងនិឡិកា បានជាប់ក្តីក្តាំនៅតុលាការ ហើយត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ចោលផ្ទះសម្បែង ដើម្បីគេចពីការជាប់ពន្ធនាគារ។ រូសូក៏ត្រូវក្លាយជាក្មេងអនាថា រស់នៅលើកកញ្ជើពីកន្លែងមួយទៅកន្លែងមួយ ដោយម្តងរស់នៅជាមួយនឹងឪពុកមាខាងម្តាយ ម្តងទៅរស់នៅជាមួយនឹងបុព្វជិតគ្រិស្តសាសនា ហើយចុងក្រោយទៅធ្វើជាកូនជាងចម្លាក់។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារតែត្រូវរងការវាយដំពីមេជាង រូសូក៏បានរត់ចេញពីផ្ទះ ហើយរសាត់អណ្តែតឆ្លងព្រំដែនពីហ្សឺណែវចូលទៅក្នុងសាវ័រ ដែលបច្ចុប្បន្នជាទឹកដីបារាំង ក៏ប៉ុន្តែ កាលណោះស្ថិតក្នុងទឹកដីអ៊ីតាលី។
អំពីជីវិត
នៅតំបន់សាវ័រ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ត្រូវបានស្រ្តីមេម៉ាយស្តុកម្នាក់ឈ្មោះថា លោកស្រី ដឺវ៉ារាំងស៍ (Madame de Warens) យកទៅចិញ្ចឹម ហើយផ្ចុងផ្តើមឲ្យរូសូបានរៀនសូត្រខាងដូរតន្រ្តី ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលរស់នៅជាមួយលោកស្រីដឺវ៉ារាំងស៍ ជាង១០ឆ្នាំនោះ រូសូក៏បានចំណាយពេលយ៉ាងច្រើនក្នុងការអានសៀវភៅទស្សនវិជ្ជាផងដែរ។
នៅឆ្នាំ១៧៤២ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ដែលមានអាយុ ៣០ឆ្នាំ បានចាកចេញពីផ្ទះលោកស្រីដឺវ៉ារាំងស៍ ដើម្បីទៅប្រកបអាជីពជាអ្នកនិពន្ធបទភ្លេង នៅទីក្រុងប៉ារីស។ នៅទីនោះ រូសូបានយកប្រព័ន្ធតាក់តែងបទភ្លេងដែលលោកទើបនឹងបង្កើតឡើង ទៅដាក់បង្ហាញនៅក្នុងបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តបារាំង ក៏ប៉ុន្តែ ប្រព័ន្ធតាក់តែងបទភ្លេងថ្មីនេះមិនត្រូវបានគេទទួលយកនោះទេ ដោយសារតែបណ្ឌិតសភាយល់ថា វាជាប្រព័ន្ធតែងបទភ្លេងដែលមិនសូវមានប្រសិទ្ធភាព ក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែង។ ទោះជាយ៉ាងណា បណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តបារាំងទទួលស្គាល់ថា ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ គឺជាមនុស្សឆ្លាតវៃ និងមានគំនិតច្នៃប្រឌិតខ្ពស់។ ជីវិតរស់នៅក្នុងក្រុងប៉ារីសនោះ បាននាំរូសូ ឲ្យស្គាល់ទស្សនវិទូដ៏ចំណានៗជាច្រើនរបស់បារាំង ជាពិសេស ដឺនីស ឌីដឺរូ (Denis Diderot) និង វ៉ុលទែរ (Voltaire)។
ឆ្នាំ១៧៥០ គឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមដ៏សំខាន់មួយដែលនាំ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ទៅរកភាពល្បីល្បាញ ហើយមិនមែនល្បីល្បាញខាងដូរតន្រ្តីដែលជាជំនាញរបស់លោកនោះទេ តែល្បីល្បាញខាងទស្សនវិជ្ជា។ នៅឆ្នាំនោះ រូសូ ក្នុងវ័យ ៣៨ឆ្នាំ បានចូលរួមប្រកួតប្រជែងសរសេរអត្ថបទទស្សនវិជ្ជាមួយ ជុំវិញសំណួរថា “តើការរីកចម្រើនខាងវិទ្យាសាស្រ្តនិងសិល្បៈជួយលើកតម្កើងឬធ្វើឲ្យធ្លាក់ចុះខាងសីលធម៌របស់មនុស្ស?”
នៅក្នុងអត្ថបទ ដែលមានចំណងជើងជាភាសាបារាំងថា “Discours sur les sciences et les Arts” រូសូបានសរសេររៀបរាប់ពីទឡ្ហីករណ៍ជាច្រើន ដើម្បីការពារនូវគោលគំនិតរបស់លោកដែលថា ការរីកចម្រើនខាងវិទ្យាសាស្រ្តនិងសិល្បៈមិនបានជួយលើកតម្កើងសីលធម៌របស់មនុស្សនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ វាគឺជាកត្តាដែលជំរុញឲ្យសីលធម៌មានការធ្លាក់ចុះទៅវិញ។ អត្ថបទនេះបានទទួលពានរង្វាន់លេខ១ ហើយកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់រូសូក៏ចាប់ផ្តើមមានភាពល្បីល្បាញ។
បួនឆ្នាំក្រោយមក (ឆ្នាំ១៧៥៤) រូសូ បានចូលរួមប្រកួតប្រជែងសរសេរអត្ថបទមួយថ្មីទៀត ដោយលើកនេះ រូសូ សរសេរអំពី “ប្រភព និងមូលដ្ឋានដែលបង្កើតឲ្យមានវិសមភាពរវាងមនុស្ស” (តាមភាសាបារាំង “Discours sur l’origine et les fondements de l’inégalité parmi les homes”)។ ស្នាដៃថ្មីនេះក៏ទទួលបាននូវភាពល្បីល្បាញដូចកាលពីស្នាដៃទីមួយដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ទស្សនៈរបស់រូសូក៏ទទួលរងនូវការរិះគន់យ៉ាងច្រើនផងដែរ ជាពិសេស ពីសំណាក់បញ្ញវ័ន្តល្បីៗនៅពេលនោះ រួមមានដូចជា ដឺនីស ឌីដឺរូ និង វ៉ុលទែរ ជាដើម ដែលជាអ្នកមានទំនាក់ទំនងរាប់អានគ្នាជាមួយរូសូ។
ទស្សនៈផ្ទុយគ្នា និងការរិះគន់គ្នាទៅវិញទៅមកបានធ្វើឲ្យទំនាក់ទំនងនេះត្រូវកាត់ផ្តាច់ ហើយ រូសូ និង វ៉ុលទែរ បានក្លាយទៅជាគូសត្រូវដ៏ជូរចត់នឹងគ្នា។ រូសូ បានចេញពីប៉ារីសទៅរស់នៅឯជាយក្រុងដាច់ចេញពីក្រុមបញ្ញវ័ន្តផ្សេងទៀត។ នៅទៅនោះហើយ ដែល រូសូ បានចំណាយពេលសរសេរសៀវភៅបានច្រើន ទាំងសៀវភៅប្រលោមលោក និងសៀវភៅទស្សនវិជ្ជា ដោយក្នុងនោះ ស្នាដៃដែលល្បីល្បាញជាងគេ គឺសៀវភៅទស្សនវិជ្ជា ស្តីពី “កិច្ចសន្យាសង្គម” ដែលមានចំណងជើងជាភាសាបារាំងថា “Du contrat social” ដែលចេញផ្សាយនៅឆ្នាំ១៧៦២។ ស្នាដៃមួយទៀត ដែល រូសូ ចេញផ្សាយនៅឆ្នាំជាមួយគ្នា ហើយដែលជាស្នាដៃដ៏ល្បីល្បាញមួយដែរនោះ គឹសៀវភៅស្តីពីរបៀបអប់រំមនុស្ស ដែលមានចំណងជើងជាភាសាបារាំងថា “Emile ou De l’éducation”។
សៀវភៅអស់ទាំងនេះត្រូវទទួលរងនូវការថ្កោលទោស ទាំងពីសំណាក់វិហារកាតូលិក និងពីសំណាក់អាជ្ញាធរ។ ដោយប្រឈមមុខនឹងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញពីសំណាក់អាជ្ញាធរ រូសូ ក៏បានចេញពីបារាំង ហើយទៅរស់នៅនិរទេសខ្លួនពីប្រទេសមួយទៅប្រទេសមួយ ដោយដំបូងរត់ទៅ ហ្សឺណែវ ដែលជាកន្លែងកំណើត ប៉ុន្តែ នៅទីនោះ រូសូ ក៏មិនត្រូវបានគេទទួលស្វាគមន៍នោះដែរ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជា រូសូ ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីហ្សឺណែវទៅអាល្លឺម៉ង់ និងបន្ទាប់មកទៀត ទៅអង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅអង់គ្លេសនោះ រូសូក៏រស់នៅមិនបានយូរប៉ុន្មាននោះដែរ គឺនៅបានតែមួយឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ ដោយសារតែមិនត្រូវគ្នាជាមួយនឹងបញ្ញវ័ន្តអង់គ្លេស។
នៅទីបំផុត រូសូ ក៏សម្រេចចិត្តវិលត្រឡប់ចូលមកក្នុងប្រទេសបារាំងវិញ ក៏ប៉ុន្តែ ចូលដោយលួចលាក់ ប្រើឈ្មោះក្លែងក្លាយ ហើយរស់នៅផ្លាស់ប្តូរទីលំនៅពីខេត្តមួយទៅខេត្តមួយ ហើយចុងក្រោយទៅរស់នៅក្នុងស្រុកតូចមួយ នៅចម្ងាយប្រមាណជា ៣៥គីឡូម៉ែត្រខាងជើងទីក្រុងប៉ារីស។
រូសូបានចំណាយពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនៃជីវិតរបស់លោក សរសេរអំពីប្រវត្តិរូបផ្ទាល់ខ្លួន (“Les Confessions” និង “Rêveries du promeneur solitaire”) ជាពិសេស គឺសរសេរដើម្បីបកស្រាយតបទៅអ្នកដែលរិះគន់លោក។ ក៏ប៉ុន្តែ សៀវភៅទាំងនេះមិនត្រូវបានបោះពុម្ពផ្សាយភ្លាមៗនោះទេ។ រហូតទាល់តែក្រោយពេលដែលលោកទទួលមរណភាព ទើបសៀវភៅនេះត្រូវបានគេយកទៅបោះពុម្ពផ្សាយ។
ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ធ្លាក់ខ្លួនឈឺធ្ងន់ដោយដាច់សរសៃឈាមក្នុងខួរក្បាល ហើយទទួលមរណភាព នៅថ្ងៃទី២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៧៧៨ ក្នុងវ័យ ៦៦ឆ្នាំ។ ១៣ឆ្នាំ ក្រោយមក អដ្ឋិធាតុរបស់លោកត្រូវបានអាជ្ញាធរបារាំងបញ្ជូនយកទៅតម្កល់នៅក្នុងវិមានតម្កល់សពវីរជនបារាំង គឺវិមានប៉ង់តេអុង (Panthéon) ក្នុងក្រុងប៉ារីស ដោយនៅទីនោះ អដ្ឋិធាតុរបស់ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ត្រូវបានគេដាក់តម្កល់នៅចំពីមុខទីតាំងតម្កល់អដ្ឋិធាតុរបស់ វ៉ុលទែរ ដែលជាគូសត្រូវដ៏ជូរចត់នឹងគ្នាកាលពីពេលនៅរស់។
ទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ
មនុស្សជាទូទៅ មិនថាកាលពីក្នុងសម័យបុរាណ ឬក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន តែងតែនាំគ្នាជឿទៅលើភាពរីកចម្រើនជឿនលឿនរបស់មនុស្ស ពោលគឺ ពីសម័យកាលមួយ ទៅសម័យកាលមួយ ជីវិតរបស់មនុស្សតែងតែមានភាពប្រសើរឡើង ទាំងខាងផ្នែកសម្ភារៈ និងសីលធម៌។
ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូវិញ យល់ឃើញផ្ទុយពីនេះ។ រូសូយល់ថា មនុស្សដើមដំបូង ថ្វីដ្បិតតែមិនមានភាពជឿនលឿនខាងសម្ភារៈ ក៏ប៉ុន្តែ មានទឹកចិត្តល្អ សីលធម៌ប្រពៃ ហើយអាចរស់នៅប្រកបដោយសុភមង្គល។ ក៏ប៉ុន្តែ ពីសម័យកាលមួយ ទៅសម័យកាលមួយ មនុស្សស្គាល់នូវភាពរីកចម្រើនខាងសម្ភារៈ ក៏ប៉ុន្តែ សីលធម៌របស់មនុស្សវិញត្រូវធ្លាក់ចុះជាបន្តបន្ទាប់ ហើយបើតាមរូសូ នេះគឺដោយសារតែឥទ្ធពិលអាក្រក់របស់សង្គម។ ទាក់ទងនឹងចំណុចនេះ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ បានធ្វើការពិចារណាទៅលើសភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស (Etat de nature/State of Nature) នៅមុនពេលបង្កើតជាសហគមន៍ ឬជារដ្ឋ។
យោងតាមរូសូ ធម្មជាតិរបស់មនុស្ស គឺកើតមក ដើម្បីរស់នៅឯកោតែឯង ដែលនេះគឺជាការយល់ឃើញផ្ទុយគ្នាស្រឡះពីអារីស្តូត ដែលថា ធម្មជាតិរបស់មនុស្សកើតមក គឺដើម្បីរស់នៅជាសហគមន៍ ឬជារដ្ឋ (L’homme est un animal politique)។ ត្រង់កន្លែងនេះ គេអាចនិយាយបានថា ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ មានទស្សនៈដូចគ្នាទៅនឹងថូម៉ាស់ ហបស៍។ ក៏ប៉ុន្តែ ភាពស្រដៀងគ្នានេះ គឺមាននៅត្រឹមតែចំណុចនេះតែប៉ុណ្ណោះ រីឯគោលគំនិតទូទៅ ស្តីពីសភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស ទស្សនវិទូនយោបាយទាំងពីររូបនេះមានការយល់ឃើញផ្ទុយពីគ្នាស្រឡះ។
យោងតាមថូម៉ាស់ ហបស៍ ធម្មជាតិរបស់មនុស្ស គឺអាត្មានិយម ចូលចិត្តប្រកួតប្រជែងគ្នា តែងតែគិតថាខ្លួនឯងគ្រាន់បើជាងអ្នកដទៃ ហើយមិនញញើតនឹងប្រើកម្លាំងវាយប្រហារទៅលើអ្នកដទៃ ដើម្បីតែប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនឯង។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជានៅក្នុងសភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស គឺពោរពេញទៅដោយភាពអនាធិបតេយ្យ និងជម្លោះជាប់ជាប្រចាំ។
ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូវិញ យល់ថា អ្វីដែលថូម៉ាស់ ហបស៍ រៀបរាប់នេះ មិនមែនជាសភាពធម្មជាតិដើមរបស់មនុស្សនោះទេ តែជាសភាពរបស់មនុស្ស ដែលរស់នៅជាសហគមន៍រួចទៅហើយ។ យោងតាមរូសូ ធម្មជាតិរបស់មនុស្សពីកំណើតមក គឺស្អាតស្អំ ក៏ប៉ុន្តែ គឺសង្គមដែលជាអ្នកធ្វើឲ្យមនុស្សខូច (« l’homme naît bon, c’est la société qui le corrompt » )។
ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ បានធ្វើការពិចារណាទៅលើមនោសញ្ចេតនាមួយរបស់មនុស្ស គឺការស្រឡាញ់ខ្លួនឯង ដោយបានធ្វើការបែងចែកជាពីរដាច់ចេញពីគ្នាស្រឡះ។ ទីមួយ គឺការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងពីធម្មជាតិ (amour de soi) ដែលជាការចេះគិតគូរពីខ្លួនឯង ការពារខ្លួន ថែខ្លួន ចង់ឲ្យខ្លួនល្អ និងមានសុភមង្គល ក៏ប៉ុន្តែសម្រាប់តែស្កប់ចិត្តខ្លួនឯង ដោយមិនធៀបនឹងអ្នកដទៃ ហើយមិនខ្វល់ខ្វាយពីទស្សនៈរបស់អ្នកដទៃដែលមើលមកខ្លួន។ រូសូយល់ថា ការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងពីធម្មជាតិនេះ គឺជាការល្អ ហើយវាផ្ទុយស្រឡះពីការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងមួយទៀត (amour-propre) ដែលកើតចេញពីការរស់នៅជាសហគមន៍។ គឺជាការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងដោយធៀបទៅនឹងអ្នកដទៃ និងដោយចង់ឲ្យអ្នកដទៃមើលមកថាខ្លួនល្អ។ ការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងបែបនេះហើយ ដែលរូសូយល់ថា ជាកត្តាចម្បងដែលនាំទៅរកការប្រកួតប្រជែងគ្នា ការច្រណែនឈ្នានិសគ្នា និងការប្រឈមមុខដាក់គ្នា។
ដូចគ្នាដែរចំពោះវិសមភាព ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ធ្វើការបែងចែកដាច់ពីគ្នា រវាង ទីមួយ វិសមភាពពីធម្មជាតិ (inégalité naturelle) ដែលជាវិសមភាពខាងរូបរាងកាយ (កម្លាំង, មាឌ, បញ្ញា, សុខភាព…) ដែលរូសូគិតថាគឺជារឿងធម្មតា និងទីពីរ វិសមភាពដែលកើតចេញពីការកំណត់ដោយសង្គម (inégalité morale)។ វិសមភាពប្រភេទទីពីរនេះហើយ ដែលរូសូយល់ថាជាចំណោទដ៏ធំរបស់មនុស្ស ហើយដែលគេចាំបាច់ត្រូវស្វែងយល់។
យោងតាមហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ កត្តាដ៏ចម្បងមួយទៀត ដែលបង្កើតឲ្យមានវិសមភាពនៅក្នុងសង្គម គឺកម្មសិទ្ធិឯកជន។ តាមគំនិតរបស់រូសូ នៅក្នុងលក្ខណៈធម្មជាតិ អ្វីៗទាំងអស់នៅលើភពផែនដីយើងនេះគឺជារបស់រួមទាំងអស់ មិនមែនជាកម្មសិទ្ធិរបស់អ្នកណាម្នាក់នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបង្កើតឲ្យមានកម្មសិទ្ធិឯកជន ធ្វើឲ្យមនុស្សម្នាក់ៗអាចយករបស់អ្វីមួយមកធ្វើជាកម្មសិទ្ធិឯកជនផ្តាច់មុខតែឯង ហើយលើសពីនេះទៅទៀត អ្នកខ្លះអាចមានច្រើន ខ្លះមានតិច ហើយខ្លះអត់មានសោះក៏មាន ដែលបង្កើតឲ្យមានទៅជាវិសមភាពរវាងមនុស្ស និងមនុស្សដូចគ្នា។
ទស្សនៈរបស់រូសូនេះហើយ ដែលមេដឹកនាំបដិវត្តន៍កុម្មុយនិស្ត រួមមានទាំងទស្សនវិទូកាលម៉ាក្ស មេដឹកនាំកុម្មុយនិស្តសូវៀតលេនីន ឬក៏មេដឹកនាំខ្មែរក្រហម ជាដើម នាំគ្នាលើកយកមកធ្វើជាសំអាង ដើម្បីដាក់ចេញនូវនយោបាយលុបបំបាត់កម្មសិទ្ធិឯកជន ហើយយកអ្វីៗទាំងអស់ដាក់ជាសមូហភាព។
ក៏ប៉ុន្តែ តាមការពិតទៅ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ មិនដែលលើកឡើងពីគំនិតថាគេត្រូវលុបចោលកម្មសិទ្ធិឯកជននេះទេ។ សម្រាប់រូសូ មនុស្សយើងរស់នៅជាសហគមន៍រួចទៅហើយ ដូច្នេះ មិនអាចវិលត្រឡប់ទៅរកសភាពធម្មជាតិដើមវិញបាននោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ អ្វីដែលគេគួរធ្វើ គឺត្រូវរកវិធីគ្រប់គ្រងទំនាក់ទំនងនៅក្នុងសហគមន៍ ដើម្បីធានានូវយុត្តិធម៌ និងសិទ្ធិសេរីភាពរបស់បុគ្គលនីមួយៗនៅក្នុងសហគមន៍ ហើយបើតាមរូសូ គេអាចសម្រេចគោលដៅនេះបាន តាមរយៈ “កិច្ចសន្យាសង្គម”។
នៅក្នុង “កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់រូសូ មនុស្សម្នាក់ៗសុខចិត្តលះបង់សិទ្ធិពីធម្មជាតិរបស់ខ្លួន ហើយជាថ្នូរមកវិញ គឺទទួលបាននូវសិទ្ធិពលរដ្ឋដែលកំណត់ដោយច្បាប់ ដោយនៅក្នុងនោះក៏មានដែរ សិទ្ធិទៅលើកម្មសិទ្ធិឯកជន។
យោងតាមរូសូ នៅក្នុងសង្គមមួយដែលយុត្តិធម៌ គ្រប់គ្នាចាំបាច់ត្រូវតែគោរពទៅតាម “ឆន្ទៈទូទៅ” (Volonté générale) ពោលគឺ ឆន្ទៈរបស់ប្រជារាស្រ្តជាទូទៅ។ ឆន្ទៈទូទៅគឺមានគោលដៅស្វែងរកផលប្រយោជន៍ទូទៅ ហើយវាអាចមានភាពផ្ទុយគ្នាទៅនឹងឆន្ទៈបុគ្គល និងប្រយោជន៍បុគ្គល ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងករណីមានភាពផ្ទុយគ្នានេះ ឆន្ទៈទូទៅត្រូវតែមានឧត្តមានុភាពលើឆន្ទៈបុគ្គល។
ម្យ៉ាងទៀត ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ក៏បានធ្វើការទាញភ្ជាប់គ្នាផងដែរ រវាង “ឆន្ទៈទូទៅ” និងធម្មានុរូបភាពនៃច្បាប់ និងអំណាចរដ្ឋ។ រូសូយល់ថា ដោយសារតែអ្វីៗទាំងអស់ ទាំងមេដឹកនាំ និងទាំងច្បាប់ សុទ្ធតែកើតចេញពីឆន្ទៈទូទៅរបស់ប្រជាជន ដូច្នេះ នៅពេលប្រជាជនស្តាប់មេដឹកនាំ និងគោរពច្បាប់ តាមពិត គឺគ្រាន់តែជាការស្តាប់ និងគោរពតាមឆន្ទៈរបស់ខ្លួនឯងតែប៉ុណ្ណោះ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជារូសូ បានសរសេរនូវពាក្យដ៏ល្បីល្បាញមួយឃ្លាថា “L’obéissance à la loi qu’on s’est prescrite est la liberté” ដែលមានន័យជារួមថា ការគោរពច្បាប់ដែលកើតចេញពីឆន្ទៈខ្លួនឯង វាគឺជាសិទ្ធិសេរីភាព ហើយមិនមែនជាការបង្ខិតបង្ខំនោះទេ។
ក៏ប៉ុន្តែ សំណួរចម្បងដែលចោទឡើង គឺនៅត្រង់ថា តើមេដឹកនាំ និងច្បាប់ ពិតជាកើតចេញពីឆន្ទៈរាស្រ្តដែរឬទេ? ចំណុចនេះហើយ ដែលហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ បានលើកយកមកធ្វើជាមូលដ្ឋាន ក្នុងការរិះគន់របបដឹកនាំនៅបារាំង នៅក្នុងសម័យកាលនោះ (Ancien régime) ដោយរូសូចាត់ទុកថាជារបៀបដឹកនាំមួយ ដែលមិនគោរពទៅតាមឆន្ទៈទូទៅរបស់ប្រជារាស្រ្ត។ ១១ឆ្នាំក្រោយមរណភាពរបស់ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ទ្រឹស្តីទាំងនេះត្រូវបានគេយកមកធ្វើជាមូលដ្ឋានដ៏ចម្បងមួយ ក្នុងការធ្វើបដិវត្តន៍ផ្តួលរំលំរបបរាជានិយមបារាំង នៅឆ្នាំ១៧៨៩។
មនុស្សកើតមកសុទ្ធតែល្អដូចគ្នា គឺសង្គមទេដែលធ្វើឱ្យមនុស្សអាក្រក់
ក្នុងន័យនេះ លោកទំនងចង់សំដៅថា កំណើតរបស់មនុស្សគ្រប់ៗរូបពិតជាមានយុត្តិធម៌ និងសមភាព ពោលនៅពេលមនុស្សកើតមកសុទ្ធតែល្អដូចៗគ្នា ប៉ុន្តែហេតុផលដែលជំរុញឱ្យមនុស្សក្លាយខ្លួនទៅជាមនុស្សអាក្រក់ ឬទុច្ចរិត គឺបណ្ដាលមកពីគ្រួសារ មជ្ឈដ្ឋានជុំវិញ ឬសង្គមដែលពួកគេរស់នៅតែប៉ុណ្ណោះ។
ពិតជាត្រឹមត្រូវមិនអាចប្រកែកបានពិតមែន! គ្មានបុគ្គលណាម្នាក់មានចរិតអាក្រក់ព្រៃផ្សៃជួជាតិពីកំណើតនោះឡើយ ពោលមនុស្សគ្រប់ៗរូបកើតមកប្រៀបដូចជាក្រដាសសស្អាតមួយសន្លឹកអ៊ីចឹង។ មានន័យថា ពេលកើតមកមនុស្សមានខួរក្បាលស្អាតស្អំ គ្មានប្រឡាក់ប្រឡូសនឹងសេចក្ដីលោភលន់ គ្មានចិត្តអន្យតិរ្ថិយនោះឡើយ។ តែប្រសិនបើពួកគេរស់ក្នុងមជ្ឈដ្ឋាន ឬសង្គមគ្រួសារដែលខ្មៅងងឹតនិងទុច្ចរិត នោះពួកគេនឹងមានផ្នត់គំនិតទៅតាមសង្គមនោះជាក់ជាពុំខាន។
តួយ៉ាង មិនថាកូនអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិហៀរហូរ បុណ្យសក្តិឧត្ដុង្គឧត្ដម បញ្ញាជន ឬកូនអ្នកក្រីក្រគ្មានទីពឹងពំនាក់នោះទេ ប្រសិនបើពួកគេសេពគប់មិត្តភក្តិប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀន ឬលេងល្បែងពាលាអាវ៉ាសែ នោះពួកគេនឹងក្លាយខ្លួនទៅជាមនុស្សញៀនថ្នាំ ឬលេងល្បែងពាលាអាវ៉ាសែ ឬក៏ក្លាយជាមនុស្សទុច្ចរិតក្នុងសង្គមក៏មាន។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើបុគ្គលទាំងនោះសេពគប់មិត្តល្អ ដើរតាមគន្លងធម៌ នោះពួកគេនឹងមានអនាគតល្អប្រសើរ។ ការណ៍នេះ គឺបញ្ជាក់ឱ្យយើងឃើញកាន់តែច្បាស់ថា កត្តាដែលធ្វើឱ្យមនុស្សក្លាយជាបុគ្គលអាក្រក់ ពុំមែនមានមកពីកំណើតនោះទេ គឺដោយសារតែសង្គម ឬមជ្ឈដ្ឋានដែលពួកគេរស់នៅតែប៉ុណ្ណោះ។
មនុស្សមានសិទ្ធិសេរីភាព ប៉ុន្តែវាជាសិទ្ធិសេរីភាពដែលជាប់ច្រវាក់!
សេរីភាព គឺជាការចង្អុលបង្ហាញអំពីចរិតលក្ខណៈនៃភាពសុខសាន្ដ ដែលមនុស្សមានសេរីភាពពេញលេញក្នុងការអនុវត្តតាមសិទ្ធិដែលបានកំណត់ដោយច្បាប់ ។ មនុស្សត្រូវបានវិនិច្ឆ័យថា មានសេរីភាពនៅពេលដែល មនុស្សខ្លួនឯងគឺជាសេរីភាព ហើយវាមិនមានព្រះអាទិទេព ជាអ្នកកំណត់នោះទេ។ តែមនុស្សគ្រប់រូបមានសេរីភាពផ្សេងៗគ្នា ដោយមិនគិតពី វណ្ណៈឬមុខងារខ្ពស់ទាបឡើយ ហើយសិទ្ធិសេរីភាពដែលអ្នកបានជ្រើសរើសសម្រាប់ខ្លួនឯង ព្រោះសេរីភាពគឺជាសេរីក្នុងការធ្វើអ្វីដោយគ្មានលក្ខខ័ណ្ឌ។
រូស្សូ យល់ឃើញថា “មនុស្សមានសិទ្ធសេរីភាព ប៉ុន្តែវាជាសិទ្ធិសេរីភាពដែលជាប់ច្រវាក់។” ព្រោះមនុស្សរស់នៅជាសង្គម ក្រោយមកបានប្រែខ្លួនទៅជារដ្ឋ។ រដ្ឋមានឆន្ទៈរួមរបស់ខ្លួន ហើយសមាជិកម្នាក់ៗនៃរដ្ឋ នឹងក្លាយជាផ្នែកយ៉ាងសំខាន់មិនអាចកាត់ផ្តាច់បានពីរដ្ឋ។ ចំណែករដ្ឋដែលមានលក្ខណៈល្អប្រសើរ ចាំបាច់ត្រូវតែមាន ច្បាប់សម្រាប់មនុស្សក្នុងការអនុវត្ត។ មនុស្សម្នាក់ៗត្រូវស្គាល់ពីកាតព្វកិច្ចសង្គម និងស្មារតីទទួលខុសត្រូវផ្នែកសីលធម៌ក្នុងនាមជាសមាជិកសង្គម។
ហេតុផលនេះហើយដែល រូស្សូ យល់ឃើញថា ជាធម្មជាតិមនុស្សកើតមកមានសិទ្ធិ មានសេរីគ្រប់គ្រាន់ក្នុងនាមជាមនុស្ស ដើម្បីធ្វើអ្វីដែលខ្លួនចង់ធ្វើ។ ក៏ប៉ុន្តែដោយសារមនុស្សរស់នៅក្នុងសង្គម មានទំនាក់ទំនងគ្នា ស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋ ហេតុនេះសេរីភាពទាំងឡាយរបស់មនុស្ស មិនអាចត្រូវបានសម្ដែងឡើងតាមតែការចង់បានរបស់មនុស្សបានទេ។ សិទ្ធិសេរីភាពទាំងនោះត្រូវបានជាប់ច្រវាក់ដោយសំណាញ់ច្បាប់សង្គម។ ទោះបីមនុស្សចង់ធ្វើអ្វីទៅតាមគំនិត និងចិត្តរបស់ខ្លួន ក៏ត្រូវគិតអំពីច្បាប់សង្គមផងដែរ។ ព្រោះនេះ គឺកិច្ចសន្យាមួយដែលមនុស្សបានព្រមព្រៀងគ្នា ក្នុងកិច្ចសន្យាសង្គមដើម្បីបង្កើតរដ្ឋ។
ជារួមអំពីឃ្លានេះ សម្រាប់រូស្សូ មនុស្សមានសិទ្ធិសេរីភាព ក៏ប៉ុន្តែសេរីភាពទាំងអស់នោះ គឺមិនអាចអនុវត្តន៍ ឬប្រើប្រាស់បានគ្រប់ពេលនោះទេ។ សិទ្ធិនិងសេរីភាពរបស់មនុស្ស ត្រូវបានជាប់ច្រវាក់នៃសំណាញ់ច្បាប់។
ឯកសារយោង ៖
១. សេង ឌីណា (២០១៨), នាទីប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក, ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ (១៧១២-១៧៧៨), RFI Khmer
២. សេង ឌីណា (២០១៨), នាទីប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក, ទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ, RFI Khmer
៣. ឈឹម ភាវី (២០១៣), ទ្រឹស្ដីអក្សរសិល្ប៍,ទំព័រទី៧៩
៤. ថ្មីៗ (២០១៥), មនុស្សមានសិទ្ធិសេរីភាព ប៉ុន្តែវាជាសិទ្ធិសេរីភាពដែលជាប់ច្រវាក់!
អត្ថបទទាក់ទង
ប្រវត្តិសង្ខេប និងស្នាដៃ របស់ អាល់បែរ កាមុស ទស្សនវិទូនៃភាពឥតន័យ